Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne

Piel. Zdr. Publ.
Index Copernicus (ICV) – 69,56
Ogólny współczynnik odrzuceń – 24,41%
ISSN 2082-9876 (print)
ISSN 2451-1870 (online)
Periodyczność – kwartalnik

Pobierz oryginał (PL)

Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne Nursing and Public Health

2020, tom 10, nr 4, październik-grudzień, str. 297–304

doi: 10.17219/pzp/127990

Typ publikacji: praca poglądowa

Język publikacji: polski

Licencja: Creative Commons Attribution 3.0 Unported (CC BY 3.0)

Pobierz cytowania:

  • BIBTEX (JabRef, Mendeley)
  • RIS (Papers, Reference Manager, RefWorks, Zotero)

Yacon – prozdrowotna roślina bulwiasta

Yacon: Healthy tuberous plant

Kamil Konrad Hozyasz1,A,B,C,D,E,F

1 Wydział Nauk o Zdrowiu, Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska, Polska

Streszczenie

Yacon jest rośliną okopową uprawianą w Andach od co najmniej kilkuset lat. Niezawierające skrobi bulwy o chrupiącej teksturze są jadane na surowo i uważane za „owoce” w tradycyjnych postinkaskich dietach. W przeciwieństwie do większości uprawnych roślin korzeniowych w bulwach yaconu spicharzają się węglowodany pod postacią fruktanów. Proporcja fruktanów do fruktozy, glukozy i sacharozy zależy od warunków uprawy oraz przechowywania ziemiopłodu. Bulwy yaconu, zawierające ponad 70% wody i dużą ilość błonnika rozpuszczalnego, cechuje mała wartość energetyczna (14,8–22,4 kcal/100 g świeżej masy). W ostatnich latach yacon intensywnie badano, m.in. jako żywność funkcjonalną. Mąkę z yaconu, którą można wzbogacać inne produkty spożywcze, wytwarza się z wykorzystaniem różnych technologii. Dodatek tejże mąki do wyrobów bezglutenowych istotnie poprawia ich skład poprzez zwiększenie ilości składników prebiotycznych oraz związków o potencjale przeciwutleniającym. Yacon jest relatywnie nową rośliną użytkową na globalnym rynku produktów spożywczych. Spożycie yaconu, „superżywności” o niskim indeksie glikemicznym i właściwościach opóźniających procesy starzenia, wzrastało w ostatnich 30 latach wśród zamożnych konsumentów z Dalekiego Wschodu i Nowej Zelandii. Bulwy warto wziąć pod uwagę podczas opracowywania diety, która ma skutkować zmianami metabolicznymi w organizmie, podobnymi do występujących podczas poszczenia. Yacon można poddawać różnorodnej obróbce kulinarnej. Warto podkreślić, że bulwy łatwo dają się krajać w słupki, które zachowują kruchość po smażeniu, co stanowi wielką zaletę w kuchni azjatyckiej. Koktajle z surowego yaconu stają się coraz popularniejsze, podobnie jak niskokaloryczne słodziki z zagęszczonego soku z tej rośliny, stosowane m.in. w diecie osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Uprawa yaconu stanowi obiecującą opcję dla polskiego rolnictwa.

Abstract

Yacon is a tuberous crop, which has been in cultivation for at least several hundreds of years in the Andes. The starch-free yacon tubers with crunchy texture are eaten raw and regarded as fruit in traditional Incas diets. Unlike most plant roots in the human diet, yacon tubers store carbohydrates mostly in the form of fructans. The ratio of fructans to fructose, glucose and sucrose depends on the stage of development of the crop and the post-harvest storage. The root, containing more than 70% water and mostly dietary fiber, has a low caloric value (14.8–22.4 kcal/100 g wet weight). Yacon root has been extensively studied for its potential as functional food. Yacon flour may be produced using different methods and has considerable potential for food enrichment. The flour may improve the nutritional composition of gluten-free products, because it represents an important source of not only prebiotics but also phenolic compounds. Consumption of yacon, “superfoods” with low glycemic index and properties slowing down the aging process, has been increasing in the last 30 years among wealthy consumers from the Far East and New Zealand. The crop is relatively new to global market. Tubers are a potential raw material when composing a diet that results in metabolic changes similar to those occurring during fasting. Yacon can be subjected to various culinary treatments. It is worth noting that yacon can be easily cut into sticks and remains crunchy after stir-frying, what is a great advantage in Asian cuisine. Yacon smoothie is becoming more and more popular, just as low-caloric sweeteners with concentrated yacon juice, used, i.a., in the diet for autistic patients. The plant is a promising alternative crop for Polish agriculture.

Słowa kluczowe

dieta bezglutenowa, prebiotyki, yacon, dieta o niskim indeksie glikemicznym, diety naśladujące post

Key words

prebiotics, gluten-free diet, yacon, low-glycemic-load diet, fasting-mimicking diets

Piśmiennictwo (41)

  1. Rousseau S. The celebrity quick-fix: When good food meets bad science. Food Cult Soc. 2015;18(2):265–287. doi: 10.2752/175174415X14180391604404
  2. Jones AL. The gluten-free diet: Fad or necessity? Diabetes Spectr. 2017;30(2):118–123. doi:10.2337/ds16-0022
  3. Hozyasz KK, Słowik M. Teff – cenne zboże bezglutenowe. Przegl Gastroenterol. 2009;4(5):238–244. https://www.termedia.pl/Teff-8211-cenne-zboze-bezglutenowe,41,13590,0,0.html. Dostęp 9.12.2020.
  4. Wojas O, Krzych-Fałta E, Samel-Kowalik P, et al. A case of allergy to Silybum marianum (milk thistle) and Eragrostis tef (teff). Allergy Asthma Clin Immunol. 2020;16(1):1–6. doi:10.1186/s13223-020-00421-5
  5. Maurizio A. Pożywienie roślinne i rolnictwo w rozwoju dziejowym. Warszawa, Polska: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego; 1926.
  6. Pirożnikow E. Lasy jako źródło pożywienia przednówkowego na Podlasiu. Studia i Materiały CEPL w Rogowie. 2014;38(1):23–30. http://cepl.sggw.pl/sim/pdf/sim38_pdf/SIM_38_Piroznikow.pdf. Dostęp 9.12.2020.
  7. Penafiel D, Lachat C, Espinel R, Van Damme P, Kolsteren P. A systematic review on the contributions of edible plant and animal biodiversity to human diets. EcoHealth. 2011;8:381–399. doi:10.1007/s10393-011-0700-3
  8. Bach-Faig A, Berry EM, Lairon D, et al. Mediterranean diet pyramid today: Science and cultural updates. Pub Health Nutr. 2011;14(12A):2274–2284. doi:10.1017/S1368980011002515
  9. Valentová K, Stejskal D, Bartek J, et al. Maca (Lepidium meyenii) and yacon (Smallanthus sonchifolius) in combination with silymarin as food supplements: In vivo safety assessment. Food Chem Toxicol. 2008;46(3):1006–1013. doi:10.1016/j.fct.2007.10.031
  10. de Souza Leone R, Forville de Andrade E, Neves Ellendersen L, et al. Evaluation of dried yacon (Smallanthus sonchifolius) as an efficient probiotic carrier of Lactobacillus casei LC-01. LWT Food Sci Technol. 2017;75:220–226. doi:10.1016/j.lwt.2016.08.027
  11. Machado AM, da Silva NBM, Chaves JBP, Alfenas RCG. Consumption of yacon flour improves body composition and intestinal function in overweight adults: A randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Clin Nutr ESPEN. 2019;29:22–29. doi:10.1016/j.clnesp.2018.12.082
  12. Giopatio Viell FL, Tonon GC, Perinoto LC, et al. Sensory characterization of gluten-free bread enriched with teff (Eragrostis tef (Zucc.) Trotter) and yacon (Smallanthus sonchifolius) using flash profile and common dimension analysis. J Food Process Preserv. 2020;44:e14335. doi:10.1111/jfpp.14335
  13. Lancetti R, Palavecino PM, Bustos MC, Leon AE. Yacon (Smallanthus sonchifolius) flour obtention: Effects of process conditions on quality attributes and its incorporation in gluten-free muffins. LWT Food Sci Technol. 2020;125:109217. doi:10.1016/j.lwt.2020.109217
  14. Lachmann J, Fernandez EC, Orsák M. Yacon [Smallanthus sonchifolius (Poepp. Et Endl.) H. Robinson] chemical composition and use: A review. Plant Soil Environ. 2003;49(6):283–290. doi:10.17221/4126-PSE
  15. Cieślik E, Gębusia A, Kościej A. Yacon (Smallanthus sonchifolius (Poepp. Et Endl.) H. Robinson) – bulwa o właściwościach prozdrowotnych. Post Fitoterapii. 2012;(2):113–118. http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2014/11/pf_2012_113-118.pdf. Dostęp 9.12.2020.
  16. Fernandez CE, Pérez VW, Robles CH, Viehmanová I. Screening of yacon (Smallanthus sonchifolius) in the Bilbao Rioja and Charcas provinces of department Potosi in Bolivia. Agricult Trop Subtrop. 2005;38(1):6–11.
  17. Khajehei F, Merkt N, Claupein W, Graeff-Hoenninger S. Yacon (Smallanthus sonchifolius Poepp. & Endl.) as a novel source of health promoting compounds: Antioxidant activity, phytochemicals, and sugar content in flesh, peel, and whole tubers of seven cultivars. Molecules. 2018;23(2):278. doi:10.3390/molecules23020278
  18. Ostrowska L. Wpływ mikrobioty jelitowej na zaburzenia metaboliczne i otyłość – punkt widzenia internisty i dietetyka. Gastro­enterol Klin. 2016;8(2);62–73. https://journals.viamedica.pl/gastroenterologia_kliniczna/article/download/49870/36831. Dostęp 9.12.2020.
  19. Yan MR, Welch R, Rush EC, Xiang X, Wang X. A sustainable wholesome foodstuff: Health effects and potential dietotherapy applications of yacon. Nutrients. 2019;11(11):2632. doi:10.3390/nu11112632
  20. Das Gracas Vaz-Tostes M, Lomar Viana M, Grancieri M, et al. Yacon effects in immune response and nutritional status of iron and zinc in preschool children. Nutrition. 2014;30(6):666–672. doi:10.1016/j.nut.2013.10.016
  21. Scortegagna ML, de Oliveira VR, Pasini I, et al. Low phenylalanine breads as an alternative for patients with phenylketonuria. Br Food J. 2019;122(1):26–35. doi:10.1108/BFJ-03-2019-0213
  22. Kanieska A, Hozyasz KK. Paleodieta – czy dieta przodków może zapobiegać chorobom cywilizacyjnym? Pediatr Pol. 2014;89(4):261–268. doi:10.1016/j.pepo.2014.02.004
  23. Jospe MR, Roy M, Brown RC, et al. Intermittent fasting, paleolithic, or Mediterranean diets in real world: Exploratory secondary analyses of a weight-loss trial that included choice of diet and exercise. Am J Clin Nutr. 2020;111(3):503–514. doi:10.1093/ajcn/nqz330
  24. Valera J. Dieta Andina: 1980 Recetas de Cocina Saludables. Lima, Peru; 2014.
  25. Zeevi D, Kotem T, Zmora N, et al. Personalized nutrition by prediction of glycemic responses. Cell. 2015;163(5):1079–1094. doi:10.1016/j.cell.2015.11.001
  26. Hozyasz K. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCNG) – choroba ponownie odkryta. Fam Med Prim Care Rev. 2016;18(1):79–83. doi:10.5114/fmpcr/42617
  27. Yamagucchi T, Takabe W, Yagi M, Yonei Y. Analysis of anti-glycative components in Smallanthus sonchifolius (yacon). Glycative Stress Res. 2018;5(1):36–44. http://www.toukastress.jp/webj/article/2018/GS18-03.pdf. Dostęp 9.12.2020.
  28. Uribarri J. The Low AGE Diet. W: Uribarri J, Vascalotti JA, red. Nutrition, Fitness, and Mindfulness. Cham, Switzerland: Springer; 2020:45–53.
  29. Singh RB, Reddy KK, Fedacko J, et al. Ancient concepts of nutrition and the diet in hunter-gatherers. Open Nutraceutical J. 2011;4:130–135. doi:10.2174/1876396001104010130
  30. Dhanya A, Ramesh NV, Mishra A. Traditional methods of food habits and dietary preparations in Ayurveda: The Indian system of medicine. J Ethnic Food. 2019;6(1):14. doi:10.1186/s42779-019-0016-4
  31. Laster J, Frame LA. Beyond the calories: Is the problem in the processing? Curr Treat Options Gastroenterol. 2019;17:577–586. doi:10.1007/s11938-019-00246-1
  32. Franceschi C, Ostan C, Santoro A. Nutrition and inflammation: Are centenarians similar to individuals on calorie-restricted diets? Annu Rev Nutr. 2018;38:329–356. doi:10.1146/annurev-nutr-082117-051637
  33. Brandhorst S, Longo VD. Protein quantity and sources, fasting-mimicking diets, and longevity. Adv Nutr. 2019;10:S340–S350. doi:10.1146/annurev-nutr-082117-051637
  34. Lee J-A. Quality characteristics of rice cookies prepared with yacon (Smallanthus sonchifolius) powder. Korean J Culinary Res. 2014;20(3):100–112. http://www.koreascience.kr/article/JAKO201426955811554.kr. Dostęp 9.12.2020.
  35. Gazzaniga FS, Kasper DL. Wild gut microbiota protects from disease. Cell Res. 2018;28(2):135–136. doi:10.1038/cr.2017.150
  36. Sonneburg ED, Sonneburg JL. The ancestral and industrialized gut microbiota and implications for human health. Nat Rev Microbiol. 2019;17(6):383–390. doi:10.1038/s41579-019-0191-8
  37. Deschasaux M, Bouter KE, Prodan A, et al. Depicting the composition of gut microbiota in a population with varied ethnic origins but shared geography. Nat Med. 2018;24(10):1526–1531. doi:10.1038/s41591-018-0160-1
  38. Hys K. Determinanty zachowań konsumentów indywidualnych i cechy rynku suplementów diety w Polsce. Problemy Jakości. 2019;51(11):2–8. doi:10.15199/46.2019.11.1
  39. Yun EY, Kim HS, Kim YE, Kang MK, et al. A case of anaphylaxis after the ingestion of yacon. Allergy Asthma Immunol Res. 2010;2(2):149–152. doi:10.4168/aair.2010.2.2.149
  40. Gargi D. Are roots and tuber crops the new super foods? Some new evidences. Int J Food Fermentation Technol. 2018;8(1):15–26. doi:10.30954/2277-9396.01.2018.3
  41. Kapusta F. Rynek warzyw w Polsce i jego powiązania międzynarodowe. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego Problemy Rolnictwa Światowego. 2017;17(2):93–105. doi:10.22630/PRS.2017.17.2.29
© Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu