Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne

Piel. Zdr. Publ.
Index Copernicus (ICV) – 69,56
Ogólny współczynnik odrzuceń – 24,41%
ISSN 2082-9876 (print)
ISSN 2451-1870 (online)
Periodyczność – kwartalnik

Pobierz PDF

Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne Nursing and Public Health

2015, tom 5, nr 4, październik-grudzień, str. 409–416

doi: 10.17219/pzp/60488

Typ publikacji: praca poglądowa

Język publikacji: polski

Pobierz cytowania:

  • BIBTEX (JabRef, Mendeley)
  • RIS (Papers, Reference Manager, RefWorks, Zotero)

Creative Commons BY-NC-ND 3.0 Open Access

Kreatyna – zastosowanie w sporcie i medycynie

Creatine in Sport and Medicine

Paweł B. Szewczyk1,B,D, Elżbieta Poniewierka1,E,F

1 Zakład Dietetyki, Katedra Gastroenterologii i Hepatologii, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław

Streszczenie

Stosowanie suplementów diety, szczególnie przez osoby aktywne fizycznie, jest bardzo popularne i dotyczy 22% ogólnej populacji Polski i aż 86% osób uprawiających sport. Suplementacja kojarzy się z dbałością o zdrowie i sylwetkę, a stosuje się ją, aby wspomóc wydolność organizmu podczas wysiłku, przyspieszyć okres regeneracji powysiłkowej, uzupełnić jadłospis w brakujące składniki lub poprawić osiągnięcia sportowe. Jednym z najczęściej używanych i najlepiej zbadanych suplementów jest kreatyna, wykazująca potencjał antyoksydacyjny oraz ergogeniczny – zwiększający dostępność i poziom adenozynotrójfosforanu (ATP) w organizmie. Jej źródłem są na przykład produkty pochodzenia zwierzęcego. Często jest również stosowana jako osobny dodatek do pożywienia. W pracy dokonano podsumowania wskazań i efektów suplementacji kreatyną w sporcie i różnych jednostkach chorobowych (choroba dwubiegunowa, dystrofia mięśni, przewlekła obturacyjna choroba płuc, kacheksja czy rehabilitacja po długotrwałym udarze) na podstawie aktualnych doniesień naukowych. Przedstawiono mechanizmy jej działania, dowody pozytywnego wpływu na funkcje poznawczo-motoryczne, występujące skutki uboczne, a także dokonano przeglądu dostępnych na rynku związków kreatyny.

Abstract

The use of dietary supplements, especially by physically active people, is very common and concerns 22% of the entire Polish population as well as 86% of people practicing sports. The supplementation is associated with attention to health and figure. It is used to support the efficiency of the body during effort, it speeds up the period of regeneration after workout, complements a menu in deficient elements or improves sporting achievements. One of the most commonly used and most studied supplements is creatine which exhibits antioxidant and ergogenic potential: it increases the availability and the level of adenozynotrifosforan (ATP) in the body. In the average diet, creatine is provided in, for instance, animal products. It is also often used as a separate addition to the diet. The article, on the basis of current research, summarizes the indications and effects of creatine supplementation in sport and in different diseases (bipolar disorder, muscular dystrophy, chronic obstructive pulmonary disease, cachexia or rehabilitation after a long-lasting stroke). The authors presented mechanisms of creatine activity, a proof of its beneficial influence on motor and cognitive function, as well as side effects. In addition, the overview of creatine compounds available on the market has been provided.

Słowa kluczowe

medycyna, sport, suplementacja, kreatyna, wspomaganie

Key words

support, medicine, supplementation, creatine, sports

Piśmiennictwo (41)

  1. Dymkowska-Malesa M., Walczak Z.: Suplementacja w sporcie. Now. Lek. 2011, 80, 3, 199–204.
  2. Malczewska-Lenczowska J., Szczepańska B., Wajszczyk B., Orysiak J.: Stan odżywienia i sposób żywienia dziewcząt z warszawskiego gimnazjum sportowego. Probl. Hig. 2011, 92, 3, 640–643.
  3. Strigel R.: The use of nutritional supplements among master athletes. Int. J. Sports Med. 2006 27, 236–241.
  4. Stoś K., Krygier B., Głowala A., Jarosz M.: Skład wybranych suplementów diety w świetle obowiązujących wymagań. Bromat. Chem. Toksykol. 2011, 44, 3, 596–603.
  5. Gil M., Ciszek P., Głodek E.: Ocena stosowania suplementów diety oraz stopnia wiedzy na temat suplementacji wśród licealistów z Dębicy. Bromat. Chem. Toksykol. 2013, 46, 2, 194–199.
  6. Skop-Lewandowska A., Małek A., Gmur M., Kolarzyk E.: Sposób żywienia oraz popularność stosowania suplementów diety i odżywek wśród młodych osób uczęszczających do klubów fitness. Probl. Hig. Epidemiol. 2013, 94, 4, 786–793.
  7. Frączek B., Gacek M., Grzelak A.: Żywieniowe wspomaganie zdolności wysiłkowych w grupie sportowców wyczynowych. Probl. Hig. Epidemiol. 2012, 93, 4, 817–823.
  8. Kościołek A., Hartman M., Spiołek K., Kania J., Pawłowska-Góral K.: Ocena czynników wpływających na zakup i stosowanie preparatów witaminowo-mineralnych przez uczniów szkół policealnych. Bromat. Chem. Toksykol. 2011, 44, 3, 987–992.
  9. Zając A., Poprzęcki S., Czuba M., Zydek G., Gołaś A.: Żywienie i suplementacja w sporcie. Wyd. AWF Katowice, Katowice 2012.
  10. Cooper R., Naclerio F., Allgrove J., Jimenez A.: Creatine supplementation with specific view to exercise/sports performance: an update. J. Int. Soc. Sports. Nutr. 2012, 9, 33. doi:10.1186/1550-2783-9-33 (data dostępu: 9.09.2015).
  11. Nastaj M.: Wpływ suplementacji monohydratem kreatyny diety mężczyzn uprawiających sporty siłowe. Bromat. Chem. Toksykol. 2012, 24, 3, 936–942.
  12. Smith R., Agharkar A., Gonzales E.: A review of creatine supplementation in age-related diseases: more than a suplement for athletes. F1000Res. 2014, 3, 222. doi: 10.12688/f1000research.5218.1 (data dostępu: 9.09.2015).
  13. Wspólne Stanowisko Centralnego Ośrodka Medycyny Sportowej i Komisji Medycznej Polskiego Komitetu Olimpijskiego: Stosowanie suplementów diety i żywności funkcjonalnej w sporcie. Rekomendacje dla polskich związków sportowych. https://www.zapasy.org.pl/include/user_file/2013_styczen/stosowanie_suplementow_stanowisko. pdf?hc_location=ufi (data dostępu: 9.09.2015).
  14. Http://www.ausport.gov.au/ais/nutrition/supplements/groupa (data dostępu: 9.09.2015).
  15. Kreider R., Wilborn C., Taylor L., Campbell B., Almada A., Collins R., Cooke M., Earnest C., Greenwood M., Kalman D., Kerksick C., Kleiner S., Leutholtz B., Lopez H., Lowery L., Mendel R., Smith A., Spano M., Wildman R., Willoughby D., Ziegenfuss T., Antonio J.: ISSN Exercise & Sport Nutrution Review: Research & Recommendations. J. Int. Soc. Sports Nutr. 2010, 7. doi:10.1186/1550-2783-7-7 (data dostępu: 9.09.2015).
  16. Position of the American Dietetic Association, Dietitians of Canada, and the American College of Sport Medicine: Nutrition and Athletic Performance. J. Am. Diet. Assoc. 2009, 109, 3, 509–527. doi: 10.1016/j.jada.2009.01.005 (data dostępu: 9.09.2015).
  17. Spillane M., Schoch R., Cooke M., Harvey T., Greenwood M., Kreider R., Willoughby D.: The effects of creatine ethyl ester supplementation combined with heavy resistance training on body composition, muscle performance, and serum and muscle creatine levels. J. Int. Soc. Sports Nutr. 2009, 6, 6. doi:10.1186/1550-2783-6-6 (data dostępu: 9.09.2015).
  18. Morawska-Staszak K.: Wpływ suplementacji kreatyną na całkowity potencjał antyoksydacyjny oraz wydolność psychofizyczną u pacjentów z przewlekłymi schorzeniami wątroby. Rozprawa doktorska. Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2012 r.
  19. Tarnopolsky M.: Caffeine and creatine use in sport. Ann. Nutr. Metab. 2010, 57, Suppl 2, 1–8. doi:10.1159/000322696 (data dostępu: 9.09.2015).
  20. Rawson E., Venezia A.: Use of creatine in the elderly and evidence for effects on cognitive function in young and old. Amino Acids. 2011, May, 40, 5, 1349–1362. doi: 10.1007/s00726-011-0855-9 (data dostępu: 9.09.2015).
  21. Peeters B., Lantz C., Mayhew J.: Effect of oral creatine monohydrate and creatine phosphate supplementation on maximal strenght indices, body composition and blood pressure. J. Strength Cond. Res. 1999, 13, 1.
  22. Selsby J., DiSilvestro R., Devor S.: Mg2+-creatine chelate and a low-dose creatine supplementation regimen improve exercise performance. J. Strength Cond. Res. 2004, May, 18, 2, 311–315.
  23. Jager R., Harris R., Purpura M., Francaux M.: Comparison of new forms of creatine in raising plasma creatine levels. J. Int. Soc. Sports Nutr. 2007, 4, 17. doi:10.1186/1550-2783-4-17 (data dostępu: 9.09.2015).
  24. Greenwood M., Kreider R., Earnest C., Rasmussen C., Almada A.: Differences in creatine retention among three nutritional formulations of oral creatine supplements. J. Exerc. Physiol. Online 2003, May, 6, 37–43 (data dostępu: 9.09.2015).
  25. Jager R., Purpura M., Shao A., Inoue T., Kreider R.: Analysis of the efficacy, safety, and regulatory status of novel forms of creatine. Amino Acids. 2011, 40, 1369–1383. doi: 10.1007/s00726-011-0874-6 (data dostępu: 9.09.2015).
  26. Stephen P., Bird M.: Creatine supplementation and exercise performance: a brief review. J. Sports Sci. Med. 2003, 2, 123–132.
  27. Jagim A., Oliver J., Sanchez A., Galvan E., Fluckey J., Riechman S., Greenwood M., Kelly K., Meininger C., Rasmussen C., Kreider R.: A buffered form of creatine does not promote greater changes in muscle creatine content, body composition, or training adaptations than creatine monohydrate. J. Int. Soc. Sports Nutr. 2012, Sep, 13, 9, 1, 43. doi: 10.1186/1550-2783-9-43 (data dostępu: 9.09.2015).
  28. Bemben M., Lamont H.: Creatine supplementation and exercise performance – recent findings. Sports Med. 2005, 35, 2, 107–125 (data dostępu: 30.10.2015).
  29. Delecluse C., Diels R., Goris M.: Effect of creatine supplementation on intermittent sprint running performance in highly trained athletes. J. Strength Cond. Res. 2003, Aug, 17, 3, 446–454 (data dostępu: 30.10.2015).
  30. Branch J.: Effect of creatine supplementation on body composition and performance: a meta-analysis. Int. J. Sport Nutr. Exerc. Metab. 2003, Jun, 13, 2, 198–226.
  31. Devries M., Phillips S.: Creatine supplementation during resistance training in older adults – a meta-analysis. Med. Sci. Sports Exerc. 2014, Jun, 46, 6, 1194–1203. doi: 10.1249/MSS.0000000000000220 (data dostępu: 11.09.2015).
  32. Fuld J., Kilduff J., Neder J., Pitsiladis Y., Lean M., Ward S., Cotton M.: Creatine supplementation during pulmonary rehabilitation in chronic obstructive pulmonary disease. Thorax. 2005, Jul, 60, 7, 531–537. doi: 10.1136/ thx.2004.030452 (data dostępu: 11.09.2015).
  33. Faager G., Soderlund K., Skold C., Rundgren S., Tollback A., Jakobsson P.: Creatine supplementation and physical training in patiens with COPD: A double blind placebo-cotrolled study. Int. J. Chron. Obstruct. Pulmon. Dis. 2006, Dec, 1, 4, 445–453.
  34. Sakkas G., Schambelan M., Mulligan K.: Can the use of creatine supplementation attenuate muscle loss in cachexia and wasting? Curr. Opin. Clin. Nutr. Metab. Care. 2009, Nov, 12, 6, 623–627. doi: 10.1097/MCO.0b013e328331de63 (data dostępu: 11.09.2015).
  35. Alves C., Merege Filho C., Benatti F., Brucki S., Pereira R., de Sa Pinto A., Lima F., Roschel H., Gualano B.: Creatine supplementation associated or not with strenght training upon emotional and cognitive measures in older woman: A randomized double-blind study. PLoS One. 2013, 8, 10. doi: 10.1371/journal.pone.0076301 (data dostępu: 11.09.2015).
  36. D’Antona G., Nabavi S., Micheletti P., Di Lorenzo A., Aquilani R., Nisoli E., Rondanelli M., Daglia M.: Creatine, L-carnitine, and Ω3 polyunsaturated fatty acid supplementation from health to diseased skeletal muscle. Biomed. Res. Int. 2014, Article ID 613890, 16 pages. doi: 10.1155/2014/613890 (data dostępu: 11.09.2015).
  37. Kingsley M., Cunningham D., Mason L., Kilduff L., McEneny J.: Role of creatine supplementation on exerciseinduced cardiovascular function and oxidative stress. Oxid. Med. Cell. Longev. 2009, Sep–Oct, 2, 4, 247–254. doi: 10.4161/oxim.2.4.9415 (data dostępu: 11.09.2015).
  38. Antonio J., Ciccone V.: The effects of pre versus post workout supplementation of creatine monohydrate on body composition and strength. Int. Soc. Sport. Nutr. 2013, 10, 36. doi:10.1186/1550-2783-10-36 (data dostępu: 16.09.2015).
  39. Steenge G., Lambourne J., Casey A., Macdonald I., Greenhaff P.: Stimulatory effect of insulin on creatine accumulation in human skeletal muscle. Am. J. Physiol. 1998, 275, 6, 974–979.
  40. Frączek B., Grzelak A.: Suplementacja kreatyną w grupie młodych mężczyzn podejmujących rekreacyjnie trening siłowy. Probl. Hig. Epidemiol. 2012, 93, 1, 425–431.
  41. Santos Pereira R., Dorr F., Pinto E., Solis M., Artioli G., Fernandes A., Murai I., Dantas W., Seguro A., Rodrigues Santinho M., Roschel H., Carpentier A., Poortmans J., Gualano B.: Can creatine supplementation form carcinogenie heterocyclic amines in humans? J. Physiol. Pharmacol. 2015, 593, 17, 3959–3971. doi: 10.1113/ JP270861 (data dostępu: 16.09.2015).
© Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu