Nursing and Public Health

Piel. Zdr. Publ.
Index Copernicus (ICV) – 69.56
Average rejection rate – 24.41%
ISSN 2082-9876 (print)
ISSN 2451-1870 (online)
Periodicity – quarterly

Download original text (PL) Download translation (EN)

Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne Nursing and Public Health

2020, vol. 10, nr 1, January-March, p. 57–63

doi: 10.17219/pzp/110399

Publication type: review article

Language: Polish

Download citation:

  • BIBTEX (JabRef, Mendeley)
  • RIS (Papers, Reference Manager, RefWorks, Zotero)

Creative Commons BY-NC-ND 3.0 Open Access

Jak dbać o zdrowie w XXI wieku?

How to take care of health in XXI century?

Arkadiusz Bociek1,A,B,C,D,E,F

1 Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce, Polska

Streszczenie

Pomimo dużej dostępności do badań profilaktycznych oraz promocji zdrowego stylu życia dbałość o zdrowie społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych (w tym również Polski) wydaje się wciąż niewystarczająca, czego dowodem jest coraz większa częstość występowania chorób cywilizacyjnych (m.in. chorób układu krążenia, nowotworów złośliwych, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, otyłości, chorób układu oddechowego oraz pokarmowego i zaburzeń psychicznych) i ich wysoki udział w statystykach przyczyn zgonów (nawet do 80% wszystkich zgonów). Do zalecanych działań prozdrowotnych można zaliczyć: szczepienia ochronne (obowiązkowe oraz zalecane, zgodnie z kalendarzem szczepień), w tym przeciwko wirusom onkogennym (WZW B, HPV), wykonywanie badań profilaktycznych i skriningowych (mammografii, cytologii, kolonoskopii, niskodawkowej tomografii komputerowej klatki piersiowej, regularnych badań lekarskich i badań biochemicznych oraz badań prenatalnych), ograniczenie stosowania używek (szczególnie wyrobów tytoniowych), zbilansowaną dietę, regularną aktywność fizyczną, dbałość o dobre samopoczucie i relacje społeczne oraz wybór odpowiedniego miejsca zamieszkania. Działania te wydłużają średnie przeżycie oraz polepszają jakość życia, ograniczając jednocześnie częstość występowania chorób, zwłaszcza cywilizacyjnych. Należy zatem dołożyć wszelkich starań, aby rozszerzyć zakres działań edukacyjnych i profilaktycznych w ramach promocji zdrowia.

Abstract

In spite of high availability of the preventive and screening programs and the healthy lifestyle promotion, care for health in societies of highly developed countries still seems to be insufficient. It may be observed as increasing morbidity due to civilization diseases (among others: cardiovascular diseases, cancer, hypertension, diabetes, obesity, respiratory system and digestion system diseases, and psychiatric disorders) and their high share in statistics of causes of death (up to 80%). Recommended prohealth actions include: vaccination (obligatory and recommended according to vaccination schedule), including inoculation against oncogenic viruses (HBV, HPV), taking part in preventive and screening programs (mammography, cytology, colonoscopy, low-dose computed tomography of the chest, regular physical examination, biochemical tests, and prenatal screening), restriction of use of stimulants (especially tobacco products), well-balanced diet, regular physical activity, care of well-being and social relations, as well as choosing an accurate place of residence. The abovementioned actions lead to increasing of the average life expectancy and better quality of life. They also reduce the prevalence of civilization diseases. Thus, every effort must be made to extend the educational and preventive role of health promotion.

Słowa kluczowe

dieta, aktywność fizyczna, profilaktyka, szczepienia, skrining

Key words

diet, physical exercise, prevention, vaccination, screening

References (45)

  1. World Health Organization. Constitution of the World Health Organization. 2006. https://www.who.int/governance/eb/who_constitution_en.pdf. Dostęp 11.02.2019.
  2. Lalonde M. A New Perspective on The Health of Canadians: A Working Document. Ottawa, Kanada: Government of Canada; 1974. https://www.phac-aspc.gc.ca/ph-sp/pdf/perspect-eng.pdf. Dostęp 11.02.2019.
  3. United Nations Development Programme. Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical Update. Nowy Jork, NY: United Nations Development Programme; 2018. http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_human_development_statistical_update.pdf. Dostęp 11.02.2019.
  4. Kitajewska W, Szeląg W, Kopański Z, Maslyak Z, Sklyarov. Choroby cywilizacyjne i ich prewencja. J Clin Healthc. 2014;1. http://www.jchc.eu/numery/2014_1/201411.pdf. Dostęp 11.02.2019.
  5. Wojtyniak B, Goryński P, red. Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania. Warszawa, Polska: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny; 2016. http://www.sdgs.pl/wp-content/uploads/2017/06/sytuacja-zdrowotna-ludnosci-w-polsce-2016-s.pdf. Dostęp 11.02.2019.
  6. Główny Urząd Statystyczny. Zgony według przyczyn określanych jako „garbage codes”. http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/statystyka-przyczyn-zgonow/zgony-wedlug-przyczyn-okreslanych-jako-garbage-codes,3,1.html. Opublikowano 2018. Dostęp 11.02.2019.
  7. Kiejna A, Piotrowski P, Adamowski T, et al. Rozpowszechnienie wybranych zaburzeń psychicznych w populacji dorosłych Polaków z odniesieniem do płci i struktury wieku – badanie EZOP Polska. Psychiatr Pol. 2015;49(1):15–27. doi:10.12740/PP/30811
  8. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny. Co to jest szczepionka? http://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/co-to-jest-szczepionka/. Zaktualizowano 27.11.2019. Dostęp 11.02.2019.
  9. Jarząb A, Skowicki M, Witkowska D. Szczepionki podjednostkowe – antygeny, nośniki, metody koniugacji i rola adiuwantów. Postep Hig Med Dosw. 2013;67:1128–1143. http://www.phmd.pl/api/files/view/29384.pdf. Dostęp 11.02.2019.
  10. Czarkowski MP, Kondej B, Staszewska-Jakubik E, Cielebąk E, opr.Szczepienia ochronne w Polsce w 2017 roku. Warszawa, Polska: Naro-dowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Główny Inspektorat Sanitarny; 2018. http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2017/Sz_2017.pdf. Dostęp 11.02.2019.
  11. Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 25 października 2018 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2019. https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2018/01/akt.pdf. Dostęp 11.02.2019.
  12. Ayoola R, Larion S, Poppers DM, Williams R. Clinical factors associated with hepatitis B screening and vaccination in high-risk adults. World J Hepatol. 2019;11(1):86–98. doi:10.4254/wjh.v11.i1.86
  13. Brotherton JML, Bloem PN. Population-based HPV vaccination programmes are safe and effective: 2017 update and the impetus for achieving better global coverage. Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol. 2018;47:42–58. doi:10.1016/j.bpobgyn.2017.08.010
  14. Narodowy Fundusz Zdrowia. Programy profilaktyczne. http://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/. Dostęp 12.02.2019.
  15. Kuchenbaecker KB, Hopper JL, Barnes DR, et al. Risks of breast, ovar­ian, and contralateral breast cancer for BRCA1 and BRCA2 mutation carriers. JAMA. 2017;317(23):2402. doi:10.1001/jama.2017.7112
  16. Sardanelli F, Aase HS, Álvarez M, et al. Position paper on screening for breast cancer by the European Society of Breast Imaging (EUSOBI) and 30 national breast radiology bodies from Austria, Belgium, Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Croatia, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Israel, Lithuania, Moldova, The Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Serbia, Slovakia, Spain, Sweden, Switzerland and Turkey. Eur Radiol. 2017;27(7):2737–2743. doi:10.1007/s00330-016-4612-z
  17. Nowakowski A, Cybulski M, Buda I, et al. Cervical cancer histol­ogy, staging and survival before and after implementation of organised cervical screening programme in Poland. PLoS One. 2016;11(5):e0155849. doi:10.1371/journal.pone.0155849
  18. Świętokrzyskie Centrum Onkologii. Profilaktyka raka jelita grubego. https://www.onkol.kielce.pl/pl/dla-pacjenta/profilaktyka-raka-jelita-grubego. Dostęp 12.02.2019.
  19. Bray C, Bell LN, Liang H, Collins D, Yale SH. Colorectal cancer screening. WMJ. 2017;116(1):27–33. https://mfprac.com/web2019/07literature/literature/Gastroenterology/ColonCA-Screening_Bray.pdf. Dostęp 12.02.2019.
  20. Rada Przejrzystości działająca przy Prezesie Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Opinia Rady Przejrzystości nr 116/2018 z dnia 28 maja 2018 roku o projekcie programu „Ogólnopolski Program Wczesnego Wykrywania Raka Płuca (WWRP) za Pomocą Niskodawkowej Tomografii Kompu-terowej (NDTK) – połączenie prewencji wtórej z pierwotną w celu poprawy świadomości dotyczącej raka płuca wśród społeczeństwa i personelu ochrony zdrowia” Ministra Zdrowia. https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2018/066/ORP/U_20_171_180528_opinia_116_rak_pluca_MZ.pdf. Dostęp 12.02.2019.
  21. Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Pracownia Genetyki Nowotworów. Kto powinien skorzystać z badań genetycznych? http://genetykatorun.pl/poradnia/kto-powinien-skorzystac-z-badan-genetycznych/. Dostęp 12.02.2019.
  22. Jethwa AR, Khariwala SS. Tobacco-related carcinogenesis in head and neck cancer. Cancer Metastasis Rev. 2017;36(3):411–423. doi:10.1007/s10555-017-9689-6
  23. West R. Tobacco smoking: Health impact, prevalence, correlates and interventions. Psychol Health. 2017;32(8):1018–1036. doi:10.1080/08870446.2017.1325890
  24. Ordóñez-Mena JM, Schöttker B, Mons U, et al. Quantification of the smoking-associated cancer risk with rate advancement periods: Meta-analysis of individual participant data from cohorts of the CHANCES consortium. BMC Med. 2016;14(1):62. doi:10.1186/s12916-016-0607-5
  25. Rom O, Pecorelli A, Valacchi G, Reznick AZ. Are E-cigarettes a safe and good alternative to cigarette smoking? Ann N Y Acad Sci. 2015;1340(1):65–74. doi:10.1111/nyas.12609
  26. Lhachimi SK, Nusselder WJ, Smit HA, et al. Potential health gains and health losses in eleven EU countries attainable through feasible prevalences of the life-style related risk factors alcohol, BMI, and smoking: A quantitative health impact assessment. BMC Public Health. 2016;16(1):734. doi:10.1186/s12889-016-3299-z
  27. O’Keefe JH, Bhatti SK, Bajwa A, DiNicolantonio JJ, Lavie CJ. Alcohol and cardiovascular health: The dose makes the poison…or the remedy. Mayo Clin Proc. 2014;89(3):382–393. doi:10.1016/j.mayocp.2013.11.005
  28. Vitiello V, Germani A, Capuzzo Dolcetta E, Donini LM, Del Balzo V. The new modern mediterranean diet italian pyramid. Ann Ig. 2016;28(3):179–186. doi:10.7416/ai.2016.2096
  29. Instytut Żywności i Żywienia. Zasady prawidłowego żywienia. http://www.izz.waw.pl/zasady-prawidowego-ywienia. Dostęp 6.03.2018.
  30. Katz DL, Meller S. Can we say what diet is best for health? Annu Rev Public Health. 2014;35(1):83–103. doi:10.1146/annurev-publhealth-032013-182351
  31. Wasiluk A, Szczuk J. Underweight, overweight, and obesity in boys and girls at the age of 7–18 years from eastern Poland in the years 1986–2006. Med Stud. 2015;2(2):99–105. doi:10.5114/ms.2015.52907
  32. World Health Organization. Nutrition, Physical Activity and Obesity – Poland. 2013. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0020/243317/Poland-WHO-Country-Profile.pdf?ua=1. Dostęp 28.02.2018.
  33. Mieszkowska M, Michota-Katulska E. Suplementy diety – korzyści i działania niepożądane. Bezpieczeństwo Pracy – nauka i praktyka. 2008;6:28–30. http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.baztech-article-BPC1-0004-0046. Dostęp 12.02.2019.
  34. Brzozowska A. Wzbogacanie żywności i suplementacja diety składnikami odżywczymi – korzyści i zagrożenia. Żywność. 2001;4(29). http://journal.pttz.org/wp-content/uploads/2018/01/02_Brzozowska.pdf. Dostęp 12.02.2019.
  35. Rusińska A, Płudowski P, Walczak M, et al. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r. Postępy Neonatol. 2018;24(1). doi:10.31350/postepyneonatologii/2018/1/PN2018001
  36. Warburton DER, Bredin SSD. Health benefits of physical activity. Curr Opin Cardiol. 2017;32(5):541–556. doi:10.1097/HCO.0000000000000437
  37. White RL, Babic MJ, Parker PD, Lubans DR, Astell-Burt T, Lonsdale C. Domain-specific physical activity and mental health: A meta-analysis. Am J Prev Med. 2017;52(5):653–666. doi:10.1016/j.amepre.2016.12.008
  38. Gilman SE, Sucha E, Kingsbury M, Horton NJ, Murphy JM, Colman I. Depression and mortality in a longitudinal study: 1952–2011. Can Med Assoc J. 2017;189(42):E1304–E1310. doi:10.1503/cmaj.170125
  39. Corrigan PW, Rao D. On the self-stigma of mental illness: Stag­es, disclosure, and strategies for change. Can J Psychiatry. 2012;57(8):464–469. doi:10.1177/070674371205700804
  40. Lie SA, Tveito TH, Reme SE, Eriksen HR. IQ and mental health are vital predictors of work drop out and early mortality. Multi-state analyses of Norwegian male conscripts. PLoS One. 2017;12(7):e0180737. doi:10.1371/journal.pone.0180737
  41. Steptoe A, Shankar A, Demakakos P, Wardle J. Social isolation, loneliness, and all-cause mortality in older men and women. Proc Natl Acad Sci U S A. 2013;110(15):5797–5801. doi:10.1073/pnas.1219686110
  42. Li CP. Life satisfaction as a predictor of mortality hazard among elderly people in the United Kingdom and Taiwan. J Nurs Res. 2013;21(1):26–38. doi:10.1097/jnr.0b013e3182828e98
  43. Cheung YB. Marital status and mortality in British women: A longitudinal study. Int J Epidemiol. 2000;29(1):93–99. doi:10.1093/ije/29.1.93
  44. Nilssen Y, Strand TE, Fjellbirkeland L, et al. Lung cancer treatment is influenced by income, education, age and place of residence in a country with universal health coverage. Int J Cancer. 2016;138(6):1350–1360. doi:10.1002/ijc.29875
  45. Cabré Vila JJ, Ortega Vila Y, Aragonès Benaiges E, Basora Gallisà J, Araujo Bernardo Á, Solà Alberich R. Impact of place of residence on the presentation of cardiovascular events and all-cause mortality in a cohort with metabolic syndrome [po hiszpańsku]. Rev Esp Salud Publica. 2018;92:1–12. http://scielo.isciii.es/pdf/resp/v92/1135-5727-resp-92-e20180969.pdf. Dostęp 13.02.2019.
© Wroclaw Medical University