Nursing and Public Health

Piel. Zdr. Publ.
Index Copernicus (ICV) – 69.56
Average rejection rate – 24.41%
ISSN 2082-9876 (print)
ISSN 2451-1870 (online)
Periodicity – quarterly

Download original text (PL) Download translation (EN)

Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne Nursing and Public Health

2019, vol. 9, nr 3, July-September, p. 229–236

doi: 10.17219/pzp/100468

Publication type: review article

Language: Polish

Download citation:

  • BIBTEX (JabRef, Mendeley)
  • RIS (Papers, Reference Manager, RefWorks, Zotero)

Creative Commons BY-NC-ND 3.0 Open Access

Społeczne uwarunkowania nierówności w zdrowiu

Social determinants of health inequalities

Agata Wypych-Ślusarska1,A,D, Joanna Głogowska-Ligus1,E, Jerzy Słowiński1,E,F

1 Zakład Epidemiologii, Wydział Zdrowia Publicznego w Bytomiu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Bytom, Polska

Streszczenie

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia zdrowie należy rozpatrywać wielowymiarowo, uwzględniając również aspekty psychiczne i społeczne funkcjonowania człowieka. W wymiarze populacyjnym coraz większą wagę przykłada się do społecznych uwarunkowań stanu zdrowia, które generują nierówności społeczne i nierówności w zdrowiu. Te ostatnie można zdefiniować jako „potencjalnie dające się uniknąć różnice w stanie zdrowia pomiędzy grupami osób, które są mniej lub bardziej społecznie uprzywilejowane”. Występują one na całym świecie i mają powszechny oraz trwały charakter. Nierówności w zdrowiu stały się w ostatnim czasie istotnym problemem zdrowia publicznego. Do ich zrozumienia niezbędna jest analiza społecznych determinantów zdrowia, a także perspektywa wykraczająca poza tzw. standardowe czynniki ryzyka (tj. przyczynę przyczyn). Ubóstwo, poziom wykształcenia, wykonywana praca, a także sytuacja społeczno-polityczna państwa mogą kształtować profil zdrowotny poszczególnych populacji. Oddziaływanie tych czynników będzie miało swój namacalny wymiar we współczynnikach epidemiologicznych, takich jak umieralność, w tym umieralność niemowląt, czy przeciętne dalsze trwanie życia. W artykule omówiono koncepcję nierówności w zdrowiu. Szczególną uwagę zwrócono na wybrane społeczne uwarunkowania zdrowia, takie jak ubóstwo, poziom wykształcenia i praca.

Abstract

According to the definition of the World Health Organization, health should be considered in a multidimensional way, taking into account also the psychological and social aspects of human being. In the population dimension, more and more weight is attached to the social determinants of health, which generate social and health inequalities. They can be defined as “potentially avoidable differences in health between groups of people who are more or less socially privileged”. They occur all over the world and have a universal and lasting character. Health inequalities have recently become an important public health problem. To understand them, it is necessary to analyze social determinants of health, as well as a perspective going beyond the so-called standard risk factors (i.e. cause of causes). Poverty, level of education, work performed, as well as the socio-political situation of the state can influence the health profile of populations. The impact of these factors will have its tangible dimension in epidemiological rates, such as mortality, including infant mortality, and life expectancy. The article discusses the concept of health inequity. Particular attention was paid to selected social determinants of health, such as poverty, level of education and work.

Słowa kluczowe

status społeczno-ekonomiczny, nierówności w zdrowiu, przyczyna przyczyn

Key words

socioeconomic status, health inequality, cause of causes

References (33)

  1. Constitution of the World Health Organization. http://apps.who.int/gb/bd/PDF/bd47/EN/constitution-en.pdf. Dostęp 20.09.2017.
  2. Marcinkowski T. Medycyna społeczna XIX–XX wieku. W: Brzeziński T, red. Historia medycyny. Warszawa, Polska: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich; 1988:466.
  3. Szewczyk T. Edukacyjne i ekologiczne konteksty promocji zdrowia. W: Głowacka MD, red. Promocja zdrowia. Konteksty społeczno-kulturowe. Poznań, Polska: Wydawnictwo Wolumin; 2000:180.
  4. Sztompka P. Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków, Polska: Znak; 2003:331–355.
  5. World Health Organization. Regional Office for Europe. Społeczne nierówności w zdrowiu w Polsce. World Health Organization; 2012. http://www2.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/raportspolnierownosci_20130529.pdf. Dostęp 20.09.2017.
  6. Mazur J. Nierówności w zdrowiu dzieci i młodzieży z perspektywy całego życia. Studia BAS. 2014;2(38):65–87. http://orka.sejm.gov.pl/wydbas.nsf/0/156D818DC04184E2C1257D07003F40D7/%24File/Strony%20odStudia_BAS_38-4.pdf. Dostęp 20.09.2017.
  7. Braveman P, Gottlieb L. The social determinants of health: It’s time to consider the causes of the causes. Public Health Rep. 2014;129(supl 2):19–31. doi:10.1177/00333549141291S206
  8. Declaration of Alma-Ata. International Conference on Primary Health Care. Alma-Ata: USSR, 6–12 September 1978. https://www.who.int/publications/almaata_declaration_en.pdf. Dostęp 20.09.2017.
  9. Gray AM. Inequalities in health. The Black Report: A summary and comment. Int J Health Serv. 1982;12:349–380. doi:10.2190/XXMM-JMQU-2A7Y-HX1E
  10. World Health Organization. The Bangkok Charter for Health Promotion in a Globalized World (11 August 2005). http://www.who.int/healthpromotion/conferences/6gchp/bangkok_charter/en/. Dostęp 20.09.2017.
  11. Prezes Rady Ministrów. Uchwała Rady Ministrów w sprawie ustanowienia programu wieloletniego Narodowy Program Zdrowia na lata 2016–2020. http://www.legislacja.gov.pl/docs//2/12270850/12281779/12281780/dokument164277.pdf. Dostęp 20.09.2017.
  12. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Powszechna_Deklaracja_Praw_Czlowieka.pdf. Dostęp 20.09.2017.
  13. Komisja Europejska. Zmniejszanie nierówności zdrowotnych w Unii Europejskiej. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej; 2011.
  14. Mazur J, Małkowska-Szkutnik A, Tabak I. Changes in family socio-economic status as predictors of self-efficacy in 13-year-old Polish adolescents. Int J Public Health. 2014;59:107–115. doi:10.1007/s00038-013-0458-1
  15. Skrzypek M. Społeczna geneza choroby wieńcowej z perspektywy cyklu życia. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie. 2011;9(2):127–137. doi: 10.4467/20842627OZ.11.001.0338
  16. Warzywoda-Kruszyńska W, Golczyńska-Gondas A, red. Wzmocnić szansę i osłabić transmisję biedy wśród mieszkańców miast województwa łódzkiego – projekt WZLOT (raport końcowy + rekomendacje). Łódź, Polska: Uniwersytet Łódzki; 2010. http://www.wzlot.uni.lodz.pl/pub/dokumenty/123230.pdf. Dostęp 20.09.2017.
  17. The Millenium Development Goals Report 2015. Nowy Jork, NY, USA: United Nations; 2015. https://www.un.org/millenniumgoals/2015_MDG_Report/pdf/MDG%202015%20rev%20(July%201).pdf. Dostęp 20.09.2017.
  18. Leszczyński A. Naznaczeni – Afryka i AIDS. Warszawa, Polska: Wydawnictwo TRIO; 2003:35–42.
  19. Ubóstwo i nierówności w Unii Europejskiej. Przewodnik EAPN. 2014;6. http://www.eapn.org.pl/wp-content/uploads/2014/12/2014-Poverty-Explainer_PL.pdf. Dostęp 20.09.2017.
  20. Eurostat Statistics Explained. People at risk of poverty or social exclusion. December 2015. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/People_at_risk_of_poverty_or_social_exclusion. Dostęp 20.09.2017.
  21. Adams NL, Rose TC, Hawker J, et al. Relationship between socioeconomic status and gastrointestinal infections in developed countries: A systematic review and meta-analysis. PLoS One. 2018;23;13(1):e0191633. doi:10.1371/journal.pone.0191633
  22. Główny Urząd Statystyczny. Ubóstwo ekonomiczne w Polsce w 2014 r. Warszawa, Polska: Główny Urząd Statystyczny; 2015. http://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5487/14/2/1/ubostwo_2014.pdf. Dostęp 20.09.2017.
  23. Korzeniowska E, Puchalski K, red. Nisko wykształceni pracownicy a zdrowie – wyzwania dla edukacji zdrowotnej. Łódź, Polska: Instytut Medycyny Pracy im. Prof. dra J. Noflera; 2010. http://promocjazdrowiawpracy.pl/wp-content/uploads/2011/04/ksiazka_pl.pdf. Dostęp 20.09.2017.
  24. Eurostat European Commission. Sustainable Development in the European Union: 2009 Monitoring Report of the EU Sustainable Development Strategy. Luksemburg, Luksemburg: Office for Official Publications of the European Communities; 2009. https://ec.europa.eu/eurostat/documents/3217494/5703739/KS-78-09-865-EN.PDF/7ccc9240-03ae-40da-b2d8-2cc8a28df320. Dostęp 20.09.2017.
  25. Ullits LR, Ejlskov L, Mortensen RL, et al. Socioeconomic inequality and mortality: A regional Danish cohort study. BMC Public Health. 2015;15:490. doi:10.1186/s12889-015-1813-3
  26. Puchalski K, Korzeniowska E. Zróżnicowanie stosunku do edukacji zdrowotnej a wykształcenie –Polacy na tle pracowników z Hiszpanii, Łotwy i Słowenii. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie. 2011;2:85–96. doi:10.4467/20842627OZ.11.001.0338
  27. Lynch J, Kaplan G. Socioeconomic position. W: Brekman LF, Kawachi I, red. Social Epidemiology. Nowy Jork, NY, USA: Oxford University Press; 2000:13–35.
  28. Zhang L, Narayanan K, Suryadevara V, et al. Occupation and risk of sudden death in a United States community: A case–control analysis. BMJ Open. 2015;5:e009413. doi:10.1136/bmjopen-2015-009413
  29. Chugh SS, Reinier K, Singh T. Determinants of prolonged QT interval and their contribution to sudden death risk in coronary artery disease: The Oregon Sudden Unexpected Death Study. Circulation. 2009;119(5):663–670. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.108.797035
  30. Peter R, Siegrist J, Hallqvist J, et al. Psychosocial work enviroment and myocardial infarction: Improving risk estimation by combining two complementary job-stress models in the SHEEP Study. J Epidemiol Community Health. 2002;56(4):294–300. doi:10.1136/jech.56.4.294
  31. Tillmann T, Pikhart H, Peasey A, et al. Psychosocial and socioeconomic determinants of cardiovascular mortality in Eastern Europe: A multicentre prospective cohort study. PLoS Med. 2017 Dec 6;14(12):e1002459. doi:10.1371/journal.pmed.1002459
  32. Smith GD, Hart C, Hole D, et al. Education and occupational social class: which is the more important indicator of mortality risk? J. Epidemiol Community Health. 1998;52:153–160. https://jech.bmj.com/content/52/3/153. Dostęp 20.09.2017.
  33. Ravesteijn B, van Kippersluis H, van Doorslaer E. The contribution of occupation to health inequality. Res Econ Inequal. 2013;21:311–332. doi:10.1108/S1049-2585(2013)0000021014
© Wroclaw Medical University