Streszczenie

Wprowadzenie. Niniejsze doniesienie jest próbą analizy kosztów psychologicznych, ponoszonych przez personel medyczny w pracy z pacjentami z zaburzeniami psychiatrycznymi. Z uwagi na specyfikę i szczególny charakter tej pracy, wymagającej dużego zaangażowania, poświęcenia oraz odpowiedzialności, personel zatrudniony w placówkach psychiatrycznych jest narażony na częste doświadczanie sytuacji trudnych i zagrażających, z którymi radzenie sobie wymaga wiele wysiłku naruszającego zasoby jednostki. Sytuacja, w której podejmowane działania zaradcze nie niwelują problemów, lecz wzmagają koszty psychologiczne, wprowadzając jednostkę w stan dyskomfortu psychicznego, może prowadzić do zagrożenia naczelnej idei przyświecającej pracy zespołu terapeutycznego placówek psychiatrycznych, jaką jest wyposażenie chorego z zaburzeniami psychicznymi w umiejętności fizyczne, intelektualne i emocjonalno-społeczne, umożliwiające ponowne przystosowanie się do życia w społeczeństwie. Można założyć, iż przeciążony lub – co gorsza – wypalony psychicznie personel nie jest w stanie sprostać nałożonym na niego zadaniom o charakterze leczniczo-rehabilitacyjnym i zapewnić pacjentom optymalnego funkcjonowania psychospołecznego.
Cel pracy. Ocena kosztów psychologicznych, charakterystycznych dla zawodów psychiatrycznych, a przede wszystkim określenie czynników (socjodemograficznych, sytuacyjnych i psychologicznych) wyznaczających rodzaj, natężenie i skutki kosztów psychologicznych pracy w zawodach psychiatrycznych. Do zawodów psychiatrycznych zalicza się: lekarzy, lekarzy psychiatrów, psychologów, pielęgniarki, pielęgniarzy, sanitariuszy, terapeutów zajęciowych oraz pracowników socjalnych. Praca w zawodzie psychiatrycznym jest natomiast rozumiana jako świadczenie usług opiekuńczych i terapeutycznych osobom z zaburzeniami psychicznymi.
Materiał i metody. W badaniach wzięło udział 109 przedstawicieli personelu medycznego obojga płci, pracujących w placówkach opieki psychiatrycznej, w tym: lekarzy sprawujących opiekę psychiatryczną (zwanych dalej psychiatrami), lekarzy sprawujących opiekę ogólnomedyczną (zwanych dalej internistami), psychologów, pielęgniarek i sanitariuszy oraz pracowników socjalnych i terapeutów zajęciowych. Do przeprowadzenia badań wykorzystano autorskie narzędzia badawcze, zastosowane eksperymentalnie: wzór Formularza Danych Osobowych, listę przymiotników „Liczba”, kwestionariusz B „Próbka”, kwestionariusz A „Obraz” oraz test rysunkowy „Syzyf” – w opracowaniu D. Grabowskiego.
Wyniki. Analiza statystyczna wyników badań tylko częściowo potwierdziła postawione w projekcie badawczym hipotezy dotyczące związku czynników socjodemograficznych, sytuacyjnych i psychologicznych z powstawaniem kosztów psychologicznych, których wskaźnikami są: nasilenie poczucia przytłoczenia pracą oraz nasilenie negatywnej opinii na temat wykonywanej pracy. Wyniki pokazują, iż czynnikami socjodemograficznymi istotnie wyznaczającymi koszty psychologiczne wykonywanej pracy okazały się zawód i płeć, czynnikiem sytuacyjnym – doświadczanie pracy w sytuacjach trudnych i zagrażających, a czynnikiem psychologicznym istotnie dodatnio korelującym z ponoszonymi kosztami psychologicznymi – przekonanie o niebezpieczeństwie ze strony osoby chorej psychicznie na terenie otwartego oddziału psychiatrycznego.
Wnioski. Stwierdza się mniejszy, niż przewidywano, wpływ czynników sytuacyjnych i psychologicznych na powstawanie kosztów psychologicznych pracy wykonywanej przez personel medyczny w placówkach psychiatrycznych. Wpływ czynników socjodemograficznych jest większy, niż w przypadku pozostałych czynników (sytuacyjnych i psychologicznych) uwzględnionych w projekcie badawczym.

Abstract

Background. This report is an attempt to analyze the psychological costs borne by the medical personnel working with psychiatric patients. Due to specific features and special character of this work, which demands strong commitment, dedication and responsibility, personnel employed in psychiatric centres frequently experience difficult and dangerous situations which require great effort that taps a person’s resources. A situation in which taken remedial measures do not solve problems, but increase psychological costs, causing a person to be in a condition of psychical discomfort, may jeopardise the principal idea of work of therapeutic team of psychiatric centres, which is providing a patient with psychological disorders with physical, mental, emotional and social abilities allowing to re-adapt to life in a society. It may be assumed that mentally overburdened or even burnt-out personnel are not able to fulfil their therapeutic and rehabilitation tasks and ensure optimal mental and social functioning of patients.
Objectives. The aim of this work was to assess the costs of psychological characteristics of psychiatric professions, and above all to identify factors (sociodemographic, situational and psychological) which designate the type, intensity, costs and effects of psychological work in the psychiatric professions. Psychiatric professions include doctors, psychiatrists, psychologists, nurses, paramedics, occupational therapists and social workers. Working in the psychiatric profession is; however, understood as providing care and treatment to people with mental disorders.
Material and Methods. The study involved 109 representatives of the medical staff of both sexes working in mental health care facilities, including psychiatric care doctors (hereinafter referred to as psychiatrists), general medicine doctors (hereinafter referred to as internists), psychologists, nurses and paramedics, social workers and occupational therapists. The studies were conducted with the use of own research tools, applied experimentally: Model Form of Personal Data, a list of adjectives „Number”, questionnaire B „Sample”, questionnaire A „Picture”, and a drawing test „Sisyphus” – developed by D. Grabowski.
Results. Statistical analysis of results of the studies only partially confirmed hypotheses formulated in the research project concerning the relation between social and demographic, situational and psychological factors, and incurring psychological costs, which signs are: the intensification of a sense of being overwhelmed by work and the intensification of a negative opinion on carried out work. The results show that social and demographic factors significantly determining psychological costs of performed work are occupation and sex, a situational factor – experience in work in difficult and dangerous conditions, and a psychological factor significantly positively correlating with incurred psychological costs – a belief that a mentally ill patient poses a danger in the area of an open psychiatric department.
Conclusion. The impact of situational and psychological factors on the formation of the psychological costs of work performed by medical staff in psychiatric institutions has been found smaller than expected. The influence of sociodemographic factors is larger than situational and psychological factors included in the research.